Cách nào giúp bạn hạ cholesterol máu và có thể đảo ngược bệnh mạch vành?

Trong bài viết về Nguyên nhân của bệnh mạch vành đã đề cập về Cholesterol từ chế độ ăn là thủ phạm chính gây nên căn bệnh này. Nhưng câu hỏi là: bao nhiêu cholesterol được xem là an toàn? Và nếu cao, liệu làm cách nào để đưa chỉ số này về mức lý tưởng?

Mức cholesterol máu bao nhiêu là tối ưu?

Trong nhiều thập kỷ, các Hiệp hội tim mạch Hoa kỳ và châu Âu đã đưa ra ngưỡng an toàn cho mức cholesterol máu toàn phần (total cholesterol) ở người khỏe mạnh nên dưới 150mg/dl, mức cholesterol xấu LDL-C nên dưới 100mg/dl. Nhưng những mức này đã là mức tối ưu để bảo vệ tim mạch chưa?

Câu trả lời là hai chỉ số này chỉ đủ một phần. Theo nghiên cứu Framingham nổi tiếng kéo dài nhiều thế hệ, những người có LDL toàn phần dưới 150mg/dl sẽ không có nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Và mức cholesterol toàn phần 150mg/dl tương đương với chỉ số LDL-C 70mg/dl.

70 mg/dL – đó là chỉ số LDL mà bạn có khi chào đời. Và thú vị là hầu hết những người không bao giờ mắc bệnh mạch vành vẫn giữ chỉ số đó suốt đời. Như vậy, đó là chỉ số chúng ta cần để có thể kháng được bệnh mạch vành - cholesterol LDL nên ở mức dưới 70 mg/dl và cholesterol toàn phần dưới 150mg/dl.

Giảm cholesterol - thuốc hay lối sống, đâu mới là chìa khóa thực sự?

Với bệnh nhân có nguy cơ cao mắc bệnh tim mạch nhưng không muốn thay đổi chế độ ăn thì lợi ích mà thuốc statin (nhóm thuốc giúp hạ cholesterol máu) mang lại nhìn chung vượt xa rủi ro. Tuy nhiên, có những đánh đổi mà chúng ta cần cân nhắc ở đây.

Nhóm thuốc statin có tác dụng phụ tiềm ẩn là hại gan và cơ bắp. Đó là lý do tại sao bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân xét nghiệm máu để xem mức độ độc tính trên gan của thuốc. Nhưng điều đáng lo ngại là trên nghiên cứu tiến hành sinh thiết cơ của bệnh nhân đang dùng thuốc statin, họ đã có dấu hiệu tổn thương cơ cho dù không có triệu chứng đau hay yếu cơ. Yếu cơ không là vấn đề với người trẻ tuổi nhưng là vấn đề lớn với người có tuổi khi tăng nguy cơ té ngã, chấn thương, và thường đây là cũng nhóm bệnh nhân hay có bệnh mạch vành và phải dùng thuốc statin.

Gần đây có lo ngại về thuốc statin làm tăng nguy cơ giảm trí nhớ, lú lẫn, tiểu đường (mặc dù tỷ lệ xảy ra thấp) và FDA (Hiệp hội thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ) đã yêu cầu ghi nhận tác dụng phụ này trên hướng dẫn sử dụng của thuốc statin.

Nếu nhìn theo một khía cạnh khác, nếu chế độ ăn có thể làm giảm cholesterol máu hiệu quả y như thuốc statin hàng đầu mà không có tác dụng phụ, liệu chúng ta có cân nhắc chế độ ăn đấy hay không? Và có khi chúng ta cũng cần phải cân nhắc thêm liệu chúng ta có thể vượt qua cám dỗ từ các món chiên xào quen thuộc hay không nữa, phải không?

Vậy chúng ta cùng tìm hiểu thử xem nếu áp dụng thay đổi chế độ ăn, hiệu quả trên bệnh nhân sẽ như thế nào?

Thử nghiệm thay đổi chế độ ăn trên bệnh nhân

Vào những năm 1980-1990, các bác sĩ tiên phong trong y học lối sống như Nathan Pritikin, Dean Ornish, Caldwell Esselstyn Jr. - đã chọn các bệnh nhân mắc bệnh tim nặng và cho họ thử nghiệm chế độ ăn truyền thống của người Trung Quốc và châu Phi với hi vọng là mong làm giảm sự tiến triển của bệnh, để căn bệnh không trở nên nặng nề hơn theo thời gian.

Và điều kì diệu đã xảy ra.

Động mạch vành của các bệnh nhân đó không chỉ dừng xơ vữa mà còn đảo chiều. Cơ thể bắt đầu loại bỏ các mảng xơ vữa đã hình thành trước đó. Các động mạch trở nên thông thoáng hơn. Các cơn đau thắt ngực giảm tới 91% chỉ sau vài tuần, dù họ có tập thể dục hay không. Nói cách khác bệnh mạch vành của họ đã đảo ngược lại.

Thực ra sức mạnh kì diệu của việc thay đổi chế độ ăn đã được ghi nhận từ nhiều thập niên trước đó. Vào năm 1977, nghiên cứu ghi nhận nhiều trường hợp bệnh nhân khi chuyển sang chế độ ăn thực vật và kiêng thịt, trứng, sữa đã giảm các cơn đau thắt ngực chỉ sau vài tháng.

Điển hình nhất là một bệnh nhân nam 65 tuổi bị đau thắt ngực nặng đến mức không thể đi quá 10 bước mà không dừng lại để nghỉ. Sau khi ăn thực vật toàn phần vài tháng, cơn đau của ông đỡ hơn và ông đã có thể leo núi Lake District ở Anh (cao khoảng gần 1000m với cung đường dài, khoảng 7-9km) mà không đau ngực gì.

Nếu bạn còn băn khoăn về hiệu quả của chế độ ăn, hãy so sánh thử: một loại thuốc điều trị đau thắt ngực đắt tiền Ranolazine, tên thương mại là Ranexa, chỉ giúp kéo dài khả năng gắng sức thêm 33,5 giây ở liều cao nhất. Hơn nửa phút. Như vậy khi chi thêm tầm vài triệu mỗi năm cho thuốc này có thể giúp bạn leo núi nhiều hơn nửa phút. Còn khi thay đổi chế độ ăn, bạn sẽ có thể leo núi hàng giờ liền.

Chế độ ăn mà chúng ta vừa đề cập thực ra là chế độ ăn như thế nào?

Đó là chế độ ăn thực vật toàn phần.

Chế độ ăn thực vật toàn phần sẽ hiểu theo đúng tên gọi của nó: chúng ta chỉ ăn thực phẩm từ thực vật và nói không với các thực phẩm từ động vật, ngay cả trứng, sữa, phomai hay thực phẩm chế biến công nghiệp. Chế độ ăn này chú trọng ăn thực phẩm ở dạng nguyên chưa qua chế biến, với ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt, yến mạch, lúa mì; rau củ, trái cây.

Chế độ ăn thực vật toàn phần vẫn dùng nguồn chất béo tự nhiên tốt như từ các loại hạt (hạnh nhân, hạt điều, óc chó,...), bơ, dầu oliu.

Đó là chế độ ăn với người chưa mắc bệnh mạch vành. Với bệnh nhân đã có bệnh mạch vành, chế độ ăn mà các bác sĩ trong nghiên cứu áp dụng để đảo ngược bệnh mạch vành sẽ có sự khác biệt đôi chút: cũng là chế độ ăn thực vật toàn phần nhưng không chất béo, cho dù đấy là nguồn chất béo tốt. Như vậy là không ăn các loại hạt, không ăn bơ, không dùng dầu oliu hay bất cứ loại dầu nào trong nấu nướng. Và thêm vào đó không uống nước ép trái cây, hạn chế cà phê, thức uống có cồn. Chế độ ăn này còn được gọi là chế độ ăn đảo ngược mạch vành của bác sĩ Esselstyn (bác sĩ đi tiên phong về áp dụng chế độ ăn này mà chúng ta đã đề cập ở phần trên).

Như vậy, cơ thể của chúng ta có khả năng chữa lành đáng kinh ngạc - miễn là bạn tạo điều kiện cho nó. Và chế độ ăn lành mạnh là bước khởi đầu cho quá trình trên.

Nguồn trích dẫn:

Draeger, A., Monastyrskaya, K., Mohaupt, M., Hoppeler, H., Savolainen, H., Allemann, C., & Babiychuk, E. B. (2006). Statin therapy induces ultrastructural damage in skeletal muscle in patients without myalgia. The Journal of Pathology, 210(1), 94–102. https://doi.org/10.1002/path.2018

Ellis, F. R., & Sanders, T. A. (1977). Angina and vegan diet. American Heart Journal, 93(6), 803–805. https://doi.org/10.1016/s0002-8703(77)80080-x

McDougall, J. A., Malone, K. E., Daling, J. R., Cushing-Haugen, K. L., Porter, P. L., & Li, C. I. (2013). Long-term statin use and risk of ductal and lobular breast cancer among women 55 to 74 years of age. Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention: A Publication of the American Association for Cancer Research, Cosponsored by the American Society of Preventive Oncology, 22(9), 1529–1537. https://doi.org/10.1158/1055-9965.EPI-13-0414

O’Keefe, J. H., Cordain, L., Harris, W. H., Moe, R. M., & Vogel, R. (2004). Optimal low-density lipoprotein is 50 to 70 mg/dl: lower is better and physiologically normal. Journal of the American College of Cardiology, 43(11), 2142–2146. https://doi.org/10.1016/j.jacc.2004.03.046

Ornish, D., Scherwitz, L. W., Billings, J. H., Brown, S. E., Gould, K. L., Merritt, T. A., Sparler, S., Armstrong, W. T., Ports, T. A., Kirkeeide, R. L., Hogeboom, C., & Brand, R. J. (1998). Intensive lifestyle changes for reversal of coronary heart disease. JAMA, 280(23), 2001–2007. https://doi.org/10.1001/jama.280.23.2001

Ornish, D., Scherwitz, L. W., Doody, R. S., Kesten, D., McLanahan, S. M., Brown, S. E., DePuey, E., Sonnemaker, R., Haynes, C., Lester, J., McAllister, G. K., Hall, R. J., Burdine, J. A., & Gotto, A. M. (1983). Effects of stress management training and dietary changes in treating ischemic heart disease. JAMA, 249(1), 54–59.

Savarese, G., Rosano, G., D’Amore, C., Musella, F., Della Ratta, G. L., Pellegrino, A. M., Formisano, T., Vitagliano, A., Cirillo, A., Cice, G., Fimiani, L., del Guercio, L., Trimarco, B., & Perrone-Filardi, P. (2013). Effects of ranolazine in symptomatic patients with stable coronary artery disease. A systematic review and meta-analysis. International Journal of Cardiology, 169(4), 262–270. https://doi.org/10.1016/j.ijcard.2013.08.131

Shaper, A. G., & Jones, K. W. (2012). Serum-cholesterol, diet, and coronary heart-disease in Africans and Asians in Uganda: 1959. International Journal of Epidemiology, 41(5), 1221–1225. https://doi.org/10.1093/ije/dys137