Trái tim không hỏng trong một đêm, mà bắt đầu tổn thương từ mỗi bữa ăn

Nhiều người nghĩ rằng bệnh tim hay bệnh mạch vành xuất hiện đột ngột, sau một cơn đau thắt ngực bất ngờ hay sau một ngày "đẹp trời" được bác sĩ chẩn đoán là mạch vành chúng ta đang có vấn đề. Nhưng thực tế thì mạch máu của chúng ta đã bắt đầu thay đổi từ rất sớm, đôi khi là ngay từ tuổi đôi mươi mà chúng ta không hề hay biết.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu:

- Bệnh mạch vành là gì và bệnh mạch vành bắt đầu hình thành từ khi nào

- Đâu là mắt xích trung tâm của căn bệnh

- Bí mật của những nơi không hề biết đến bệnh mạch vành

- Và bao lâu thì chế độ ăn không lành mạnh sẽ ảnh hưởng đến mạch máu của chúng ta.

Bệnh mạch vành là gì?

Động mạch vành là "đường ống dẫn máu" nuôi cơ tim. Khi mỡ tích tụ trong thành mạch lâu dần sẽ hình thành các mảng xơ vữa (atherosclerosis plaques), giống như cặn bẩn bám trong ống nước lâu năm. Càng ngày, các cặn bẩn này càng lớn dần, làm đường ống trở nên cứng hơn và bị hẹp lại, khiến máu khó đi qua và hệ quả là cơ tim bị thiếu máu nuôi, dẫn đến các cơn đau thắt ngực khi chúng ta gắng sức.

Nếu mảng vơ vữa bị vỡ ra thì cục máu đông sẽ hình thành, nếu kích cỡ đủ lớn sẽ làm tắc hoàn toàn mạch máu, gây ra cơn nhồi máu cơ tim, làm tổn thương hoặc thậm chí làm hoại tử một phần cơ tim.

Bệnh mạch vành có phải là bệnh chỉ của tuổi trung niên?

Chúng ta thường nghĩ bệnh mạch vành chỉ bắt đầu xuất hiện ở tuổi 40-50. Nhưng thực tế thì quá trình xơ vữa động mạch đã bắt đầu diễn ra từ rất sớm.

Vào năm 1953, một nghiên cứu đăng trên Journal of the American Medical Association đã làm thay đổi hoàn toàn nhận thức về bệnh mạch vành. Các nhà nghiên cứu đã tiến hành khám nghiệm tử thi trên 300 lính Mỹ tử trận trong Chiến tranh Triều Tiên. Điều đáng chú ý là 77% những người lính này đã có những dấu hiệu của bệnh mạch vành rõ rệt, dù mới ở độ tuổi 22. Thậm chí 5% có tình trạng tắc nghẽn đến 90% hoặc hơn. Điều này chỉ ra rằng mảng xơ vữa xuất hiện trong các động mạch vành từ rất sớm, âm thầm tiến triển qua nhiều năm trước khi chúng ta có triệu chứng và được bác sĩ chẩn đoán trên lâm sàng.

Các nghiên cứu sau này trên bệnh nhân bị đột tử có độ tuổi từ 3 đến 26 tuổi phát hiện ra rằng các vỉa chất béo (fatty streak)- giai đoạn đầu của xơ vữa - đã được tìm thấy ở gần như tất cả trẻ em Mỹ khoảng 10 tuổi. Khi đến tuổi 20 hay 30, các vỉa chất béo này có thể trở thành các mảng vơ vữa như được tìm thấy ở lính Mỹ trẻ chết trong cuộc Chiến tranh Triều Tiên và đến lúc 40-50 tuổi, các mảng xơ vữa này bắt đầu có thể bắt đầu lấy đi mạng sống của chúng ta.

Hình thực tế mạch máu với vùng màu trắng là lòng mạch. Hình bên trái là động mạch hoàn toàn bình thường, khỏe mạnh. Và hình bên phải là động mạch bị hẹp 90% do xơ vữa và chúng ta thấy lòng mạch khi hẹp 90% thì nhỏ như thế nào.

Vậy đâu là nguyên nhân của bệnh mạch vành?

Các yếu tố nguy cơ cổ điển của bệnh mạch vành bao gồm tăng huyết áp, tiểu đường, hút thuốc lá và ít vận động. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng Cholesterol, đặc biệt là cholesterol LDL đóng vai trò trung tâm gây nên mảng xơ vữa. LDL-C (cholesterol tỷ trọng thấp) được gọi là cholesterol xấu bởi vì đây là cholesterol được tích tụ trong các thành mạch.

Vậy thì cholesterol này đến từ đâu? Trong hầu hết các trường hợp, cholesterol đến từ chế độ ăn của chúng ta.

Cholesterol thường được hấp thu khi chúng ta ăn các dạng thực phẩm sau:

• Chất béo chuyển hóa (trans fat) từ thực phẩm chế biến, đóng hộp, đặc biệt là các thực phẩm chiên ở nhiệt độ cao

• Chất béo bão hòa (saturated fat) có nhiều trong thực phẩm có nguồn gốc động vật, đồ chiên (như khoai tây chiên), thức ăn vặt, sữa

• Cholesterol dinh dưỡng (dietery cholesterol) chỉ có ở thực phẩm có nguồn gốc động vật, đặc biệt là trứng

Đặc điểm chung ở đây là cả ba dạng trên đều bắt nguồn từ thực phẩm có nguồn gốc động vật và thực phẩm chế biến công nghiệp. Điều này giải thích tại sao những người dựa trên chế độ ăn truyền thống dựa vào thực vật toàn phần có tỷ lệ mắc bệnh tim mạch rất thấp.

Bí mật về trái tim khỏe mạnh của những người không hề biết đến bệnh mạch vành

Trong nhiều năm các nhà khoa học càng làm rõ hơn bức tranh về thói quen ăn uống và bệnh mạch vành. Dự án nổi tiếng liên kết giữa chính phủ Trung Quốc và Đại học Cornell, Đại học Oxford thực hiện tại Trung Quốc năm 1998 đã phát hiện mối liên hệ cực kỳ chặt chẽ giữa chế độ ăn và các bệnh mạn tính ở hàng trăm nghìn người sống ở vùng nông thôn Trung Quốc. Ở tỉnh Qúy Châu nơi có 500 000 dân, trong thời gian 3 năm nghiên cứu KHÔNG phát hiện người nào chết vì bệnh mạch vành ở nam giới dưới 65 tuổi.

Trong những năm 1930-1940, các bác sĩ phương Tây qua làm việc tại các bệnh viện truyền giáo ở châu Phi nhận thấy người dân ở đây gần như không ai mắc bệnh tim mạch. Cụ thể ở Uganda, quốc gia với vài triệu dân, bệnh động mạch vành gần như không tồn tại. Liệu có phải do người dân chết sớm vì những căn bệnh khác trước khi được chẩn đoán mắc bệnh mạch vành hay không? Không phải vậy. Các nhà nghiên cứu đã tiến hành khám nghiệm tử thi trên nhóm người Mỹ và người Uganda chết ở cùng độ tuổi. Họ phát hiện rằng trong số 632 khám nghiệm tử thi ở Mỹ, 136 người có bệnh tim mạch. Còn ở Uganda với cùng 632 người thì sao? KHÔNG người nào mắc bệnh cả. Phát hiện quá ấn tượng đến nỗi các nhà nghiên cứu tiếp tục khám nghiệm thêm 1400 tử thi người Uganda nữa và chỉ phát hiện duy nhất 1 người có một vết thương nhỏ đã lành ở tim, nghĩa là tổn thương đó không gây tử vong.

Có phải do gen châu Á hay châu Phi đặc biệt không?

Có phải do gen châu Á hay châu Phi đặc biệt nên có thể đề kháng được bệnh mạch vành? Chúng ta hãy cùng nhìn vào những người châu Á hay châu Phi khi họ di chuyển nơi ở sang đất nước mới xem tỷ lệ mắc bệnh của họ có khác đi hay không. Nghiên cứu trên người châu Á khi họ di chuyển sang Mỹ cho thấy tỷ lệ mắc bệnh tim mạch tăng vọt khi họ bắt đầu chế độ ăn và lối sống kiểu Mỹ. Như vậy, yếu tố về sắc tộc không đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành bệnh mạch vành.

Vậy người dân ở vùng nông thôn Trung Quốc và châu Phi có đặc điểm gì chung lại có tỷ lệ mắc bệnh mạch vành thấp đến đáng kinh ngạc như vậy? Họ đều có tỷ lệ cholesterol máu cực kỳ thấp. Nhìn chung chế độ ăn của người Trung Quốc ở vùng nông thôn hay châu Phi thời kỳ đó có nhiều điểm tương đồng: chế độ ăn gần như thực vật toàn phần với nhiều ngũ cốc nguyên cám, rau củ, trái cây, ít mỡ động vật và không thực phẩm chế biến công nghiệp (thời đó mọi người chưa sống vội như bây giờ :))

Chế độ ăn ảnh hưởng đến mạch máu nhanh đến thế nào?

Chế độ ăn không lành mạnh không chỉ ảnh hưởng về mặt cấu trúc (hình thành các mảng xơ vữa) mà còn ảnh hưởng về mặt chức năng của động mạch. Chức năng quan trọng của động mạch là khả năng giãn nở và phục hồi lại kích thước ban đầu để đảm bảo lưu thông của dòng máu. Khi khả năng giãn nở bị ảnh hưởng, động mạch trở nên cứng hơn và lâu dần sẽ tăng nguy cơ tăng huyết áp. Và mất bao lâu thì chế độ ăn sẽ ảnh hưởng đến chức năng của thành mạch?

Câu trả lời là ngay và luôn.

Nghiên cứu cho thấy chỉ sau MỘT bữa thức ăn nhanh có nhiều chất béo: xúc xích, bánh khoai tây chiên và bánh muffin trứng có thể làm cứng động mạch trong nhiều giờ, giảm khả năng thả lỏng tự nhiên của động mạch đi 50%. May mắn là tình trạng này sẽ dịu đi sau khoảng 5-6 giờ, nhưng nếu mỗi bữa ăn trong ngày đều có lượng chất béo gây "tổn thương tạm thời" như vậy, mạch máu của chúng ta sẽ không bao giờ kịp phục hồi hoàn toàn.

Vấn đề đáng lo khác của thịt động vật

Thực phẩm động vật, như thịt, là nơi khu trú của nhiều vi khuẩn gây viêm. Các vi khuẩn này có khả năng tiết ra các nội độc tố (endotoxin). Nội độc tố là thành phần của màng vi khuẩn, có thể kích thích phản ứng viêm khi đi vào máu. Dù nấu chín, nội độc tố có thể không bị phân hủy ở nhiệt độ cao khi nấu nướng, không bị acid dạ dày hay enzyme tiêu hóa tiêu diệt. Sau khi ăn thực phẩm động vật, các nội độc tố này có thể ở trong ruột của bạn, và sau đó sẽ được vận chuyển cùng với chất béo bão hòa theo dòng máu và kích hoạt phản ứng viêm ở thành mạch. Điều đó lý giải nguyên nhân tại sao khi ăn thịt động vật, cơ thể chúng ta sẽ có nguy cơ ở vùng nguy hiểm của tình trạng viêm cấp thấp mãn tính.

Vậy tất cả những điều này có nghĩa là gì? Có nghĩa là mắc bệnh mạch vành hay không là tùy vào lựa chọn lối sống và chế độ ăn của bạn. Mỗi bữa ăn đều có thể là liều thuốc hoặc một thử thách cho mạch máu và trái tim với nó. Quyền lựa chọn nằm trong tay của chúng ta.

---

Bài viết dựa trên các nghiên cứu the China Study, nghiên cứu của ESC, các nguồn học thuật khác mình liệt kê dưới đây và sách Ăn gì không chết của bác sĩ Michael Greger.

Nguồn trích dẫn:

Benfante, R. (1992). Studies of cardiovascular disease and cause-specific mortality trends in Japanese-American men living in Hawaii and risk factor comparisons with other Japanese populations in the Pacific region: a review. Human Biology, 64(6), 791–805.

Campbell, T. C., Parpia, B., & Chen, J. (1998). Diet, lifestyle, and the etiology of coronary artery disease: the Cornell China study. The American Journal of Cardiology, 82(10B), 18T-21T. https://doi.org/10.1016/s0002-9149(98)00718-8

De Biase, S. G., Fernandes, S. F. C., Gianini, R. J., & Duarte, J. L. G. (2007). Vegetarian diet and cholesterol and triglycerides levels. Arquivos Brasileiros De Cardiologia, 88(1), 35–39. https://doi.org/10.1590/s0066-782x2007000100006

Erridge, C. (2011). The capacity of foodstuffs to induce innate immune activation of human monocytes in vitro is dependent on food content of stimulants of Toll-like receptors 2 and 4. The British Journal of Nutrition, 105(1), 15–23. https://doi.org/10.1017/S0007114510003004

Ference, B. A., Ginsberg, H. N., Graham, I., Ray, K. K., Packard, C. J., Bruckert, E., Hegele, R. A., Krauss, R. M., Raal, F. J., Schunkert, H., Watts, G. F., Borén, J., Fazio, S., Horton, J. D., Masana, L., Nicholls, S. J., Nordestgaard, B. G., van de Sluis, B., Taskinen, M.-R., … Catapano, A. L. (2017). Low-density lipoproteins cause atherosclerotic cardiovascular disease. 1. Evidence from genetic, epidemiologic, and clinical studies. A consensus statement from the European Atherosclerosis Society Consensus Panel. European Heart Journal, 38(32), 2459–2472. https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehx144

Roberts, W. C. (2010). It’s the cholesterol, stupid! The American Journal of Cardiology, 106(9), 1364–1366. https://doi.org/10.1016/j.amjcard.2010.09.022

Strong, J. P., & McGill, H. C. (1969). The pediatric aspects of atherosclerosis. Journal of Atherosclerosis Research, 9(3), 251–265. https://doi.org/10.1016/S0368-1319(69)80020-7

Thomas, W. A., Davies, J. N., O’neal, R. M., & Dimakulangan, A. A. (1960). Incidence of myocardial infarction correlated with venous and pulmonary thrombosis and embolism. A geographic study based on autopsies in Uganda. East Africa and St. Louis, U.S.A. The American Journal of Cardiology, 5, 41–47. https://doi.org/10.1016/0002-9149(60)90007-2

Vogel, R. A., Corretti, M. C., & Plotnick, G. D. (1997). Effect of a single high-fat meal on endothelial function in healthy subjects. The American Journal of Cardiology, 79(3), 350–354. https://doi.org/10.1016/s0002-9149(96)00760-6